آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت - کارشناسی ارشد
بهبود وضعیت سلامت افراد، گروه ها و جامعه فقط با فکر و عمل تنها یک گروه از متخصصان در علوم پزشکی، جامۀ عمل نمی پوشند؛ ترکیبی از متخصصان علوم بهداشتی، جامعه شناسی و روانشناسی و ارتباطات، در قالب یک رشته کامل و جامع با نام «آموزش بهداشت و ارتقای سلامت» با استفاده از یافته های علمی بین رشته ای، خلاقیت در طراحی مواد آموزشی، نوآوری و توجه دقیق در کاربرد تکنولوژی آموزشی و تمرکز به تجارب قبلی در راستای ارتقاء سلامت، پیشگیری از بیماریها و تغییر رفتار افراد و جوامع گام بر می دارند.
در همین راستا و به منظور برنامه ریزی و مدیریت علمی و تأمین نیروی انسانی متخصص برای تحقق صحیح مقاصد و روش های آموزش و ارتقای سلامت، مجامع علمی معتبر جهان از چندین دهه قبل دوره های آکادمیک را در مقاطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) در رشته آموزش بهداشت و ارتقای سلامت راه اندازی و اجرا نموده اند.
تاریخچه آموزش بهداشت در قزوین
با لطف و عنایت دایمی حضرت حق و با اهتمام و پیگیری مدیریت محترم گروه، و با تائید هیئت محترم ممتحنه آموزش و ارتقای سلامت وزارت متبوع، مجوز تاسیس رشته آموزش و ارتقای سلامت در مقطع کارشناسی ارشد در تاریخ 95/3/3 از وزارت متبوع دریافت گردید و پذیرش اولین دوره دانشجویان از ابتدای سال تحصیلی 95-94 در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین آغاز شد.
ویژگی های کارشناسی ارشد آموزش بهداشت
رشته آموزش سلامت در مقطع کارشناسی ارشد با هدف آموزش سلامت و تحول در رفتارهای بهداشتی بین اقشار جامعه و تغییر رفتارهای سوء شکل گرفته و بنا دارد تا با محور قرار دادن آموزش به عنوان سطح اول پیشگیری و از طریق ارتقاء سطح دانش و آگاهی های عمومی در جامعه، هزینه های ناشی از بیماری را کاهش دهد. این محوریت آموزش سبب شده است تا افرادی که علاقه بیشتری به دروس تخصصی علوم انسانی نظیر تکنولوژی آموزشی، روانشناسی و جامعه شناسی دارند و یا از پایه علمی قویتری در این دروس برخوردارند، به نسبت افرادی که مثلاً در حوزه پزشکی فعالیت دارند، آسان تر به این رشته وارد شده و نیز با سهولت بیشتری تحصیل خود را به پایان رسانند.
آموزش سلامت در ساده ترین تعریف یعنی «آموزشی که منجر به ارتقای رفتار بهداشتی فرد شود». هدف اساسی آموزش سلامت، تغییر رفتار است، نه افزایش اطلاعات؛ و اگر چه آموزش سلامت اکثراً با ارائه اطلاعات بهداشتی آغاز می شود، اما موفقیت آن زمانی است که بتواند رفتاری مناسب با سلامت فرد و جامعه را جایگزین رفتار غلط غیر بهداشتی کند. از آنجاییکه، هر جامعه دارای عقل جمعی است و مردم در تشخیص و حل مشکلات شان توانایی و تفکر و اقدام سازنده دارند و آموزش سلامت باید به جای مداخله، تاکید خود را بر درگیر کردن جامعه در حل مشکلات بهداشتی خویش متمرکز کند. در حالی که آموزش کلید رشد جوامع در عرصه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، بهداشتی و غیره محسوب می شود اما همیشه گفته شده است رفتار یک پدیده چندعاملی است و در حوزه تغییر رفتار آموزش سلامت شرط لازم برای تغییر رفتار است اما به تنهایی کافی نیست و نیازمند مداخلات گسترده تر است.
ارتقای سلامت جامعه شامل سه عامل آموزش سلامت، حفاظت از سلامت و پیشگیری از بیماری است و بدون برنامه ریزی متعادل برای این سه عامل، نمی توان به ارتقای سلامت مردم امیدوار بود. در دیدگاه های جدید، آموزش سلامت کانون اصلی جنبش های نوین سلامت عمومی است. در این دیدگاه ها، تاثیر محیط (اجتماعی، اقتصادی، انسانی) بر سلامت مورد توجه قرار گرفته است.
سازمان بهداشت جهانی (who) اهداف و تعاریف زیر را برای آموزش سلامت بیان کرده است:
- ترغیب مردم برای شرکت فعالانه در اقدامات بهداشتی به طور انفرادی و دسته جمعی به منظور حفظ سلامت فرد
- تجهیز افراد به دانش ها و مهارت های لازم و نفوذ در گرایش های آنان به نحوی که بتوانند مسایل بهداشتی خویش را حل نمایند.
- فراهم آوردن شرایط لازم جهت رشد خدمات بهداشتی
- آماده کردن و تشویق مردم برای قبول و نگاه داری عادات بهداشتی
- آگاه کردن مردم درباره خدمات طبی و بهداشتی کشور
- کمک به مردم در راه نایل شدن به سلامت توسط اقدامات و فعالیت های خود آنان به نحوی که بتوانند آمادگی قبول مسئولیت تندرستی خود و اجتماعی که در آن زندگی می کنند را داشته باشند.
استراتژی های ارتقاء سلامت و تغییر رفتار
1- رویکرد ارتقای سلامت: ارتقای سلامت عبارت است از فرایند توانمند سازی مردم و جوامع برای افزایش کنترل آنها بر تعیین کننده های سلامت و از طریق آن بهبود سلامت خویش. ارتقای سلامت به وسیله مردم و با همراهی مردم و نه برای مردم صورت می گیرد. توانمندسازی در ارتقای سلامت فرایندی است که از طریق آن مردم کنترل بیشتری بر تصمصیم گیری ها و اقداماتی که سلامت آنها را تحت تاثیر قرار می دهند به دست خواهند آورد.
2- توسعه ارتباطات برای ارتقای سلامت: ارتباطات برای سلامت شامل مطالعه و استفاده از راهبردهای ارتباطات برای شکل دهی و تاثیرگذاری بر تصمیمات تقویت کننده سلامت افراد و جامعه می باشد. ارتباطات برای سلامت، حوزه های ارتباطات و سلامت را به یکدیگر متصل نموده و به طور فزاینده ای به عنوان عنصری اساسی در تلاش های بهبود سلامت فردی و اجتماعی شناخته شده است.
3- آموزش سلامت مبتنی بر جامعه: برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه به معنای حرکت به بیرون از بخش سلامت برای سلامت است و هدف کلی آن افزایش کیفیت، دسترسی و اثربخشی برنامه های سلامت است. یک علت مهم طراحی برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه این است که سلامت و کیفیت زندگی به بسیاری از عوامل و سیستم های اجتماعی وابسته است و فقط به یک سیستم مراقبت پزشکی و بهداشتی مناسب وابسته نمی باشد. آموزش مبتنی بر جامعه در چهار موقعیت عمده دخالت می کند: مدارس، محیط کار، مراکز ارایه خدمات بهداشتی درمانی، جامعه
4- مشارکت برای ارتقای سلامت: فرایندی است که در آن مردم می توانند با هم برای ایجاد تغییر در زندگی خود کار کنند و در تصمیم گیری در رابطه بامسایل پیرامون زندگی خود نقش فعال داشته باشند. معنای مشارکت در ارتقای سلامت این است که در آن اعضای یک جامعه نیازهای سلامت شان را تعیین نموده، توجه نمایند که چگونه می توانند با این نیاز ها روبرو شوند، به طور گروهی در مورد اولویت های شان تصمیم بگیرند و با هم برای نیل به اهداف طراحی شده بر اساس حمایت مقتضی کار کنند.
آموزش بهداشت در ایران به عنوان یک حرفه خاص به سال 1330 هجری شمسی بر می گردد. در سال 1351 اداره آموزش بهداشت به دفتر آموزش بهداشت عمومی تغییر یافت و فعالیت های آن نیز گسترده شد. بعد از انقلاب توسط دانشکده بهداشت دانشگاه تهران (دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران فعلی) دوره های آموزشی برای تربیت کارشناس ارشد آموزش بهداشت در سال های 60، 61 ،65 ،66 و پس از آن برگزار گردید. بر اساس مقدمه اساسنامه سازمان بهداشت جهانی، برخورداری از بالاترین حد استاندارد منطقی و قابل حصول سلامت بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، عقاید سیاسی و موقعیت اقتصادی اجتماعی حق مسلم هر انسانی است. بعد از اجلاس آلماتا در سال 1978 که در آن هدف اصلی تحقق سلامت برای همه، مراقبت های بهداشتی اولیه معرفی شد و اهدافی برای سال 2000 تحت عنوان برنامه سلامت برای همه تا سال 2000 بیان گردید، در سال 1984 یک گروه کاری برای بحث پیرامون مفاهیم و اصول ارتقای سلامت شکل گرفت و در اجلاس اوتاوا در سال 1986 با عنوان منشور اتاوا مورد تصویب قرار گرفت.
مکانیسم های عملیاتی این منشور عبارت بود از: ایجاد سیاست عمومی مرتبط با سلامتی، ایجاد محیط های حمایت کننده، بازنگری سیستم خدمات بهداشتی درمانی، تقویت اقدامات جامعه در خصوص سلامتی، توسعه مهارت های فردی.
ماهیت ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
سلامتی در جامعه بسیار اهمیت دارد. بنابراین افراد جامعه نیازمند متخصصانی هستند تا به آنها مراقبت های بهداشتی و غیره را آموزش دهد. زمانی که دانش افراد جامعه در رابطه با نحوه رعایت بهداشت و چگونگی داشتن زندگی سالم بالا باشد، روند مرگ و میر غیر طبیعی در جامعه کاهش پیدا می کند. در واقع آموزش بهداشت از ابتدایی ترین روش های پیشگیری است.
رشته آموزش بهداشت برگرفته از علوم تربیتی با هدف آموزش بهداشت و تغییر رفتارهای سوء در جامعه می باشد از آنجا که آموزش بهداشت از ارکان اصلی سطح اول پیشگیری می باشد و جزء اصول مراقبت های اولیه سلامت می باشد در جهت پیشگیری از بیماری ها با استفاده از ابزارها و مکانیسم های مختلف آموزشی گام برمی دارد. آموزش بهداشت و محتواي آن در حقيقت با تمام رشـته هـاي بهداشـتي ارتبـاط دارد بـدون آمـوزش بهداشت، مشاركت مردم كه گيرندگان اصلي خدمات بهداشتي و درماني هـستند ميـسر نخواهـد شـد همچنين موفقيت برنامه هاي بهداشتي با شاخص هاي تغيير آگاهي، رفتار و عملكرد مردم سنجيده مـي شود و اين تغيير و دگرگوني بدون پرداختن به آموزش بهداشت و درك اهميت سرنوشت ساز آن ميـسر نخواهد شد .
هدف از ارائه این رشته تربیت افرادی است که با تکیه به دانش و توانمندی خود، توانایی شناخت جامعه، برقراری ارتباط مناسب، ارزیابی نیازها، ارائه خدمات پژوهشی، آموزشی و مشاوره را داشته باشند، تا سلامت جامعه و شکل گیری زندگی سالم افزایش پیدا کند.
چه کسانی می توانند ارشد این رشته را شرکت کنند
کارشناسی بهداشت عمومی، پرستاری، مامایی، مهندسی بهداشت محیط، مهندسی بهداشت حرفه ای، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، هوشبری، مشاوره، مردم شناسی، علوم اجتماعی، علوم تربیتی، روانشناسی، تکنولوژی اتاق عمل، فناوری اطلاعات سلامت (مدارک پزشکی)، مطالعات ارتباطی و فناوری اطلاعات
توانایی های موردنیاز برای ورود به ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
علاوه بر تحصیل و پذیرش در این رشته، فرد باید دارای یکسری مهارت های فردی باشد تا زمینه موفقیت وی برای شغل و رسیدن به جایگاه اجتماعی خوب هموار شود. از مهارت های مورد نیاز برای ورود به این رشته می توان به توانایی تدریس و آموزش، مهارت های شنیداری و گفتاری عالی، مهارت های بین فردی و درک نشانه های غیر کلامی، مهارت نوشتاری مناسب، علاقه مند به حل مسئله و ارائه راه حل های مفید، دارا بودن از قدرت تفسیر برنامه های کاری و تبدیل نیازهای جامعه به برنامه های جامع آموزشی، آشنا با مهارت های رایانه ای در حد آشنایی با نرم افزار، اینترنت اشاره کرد.
توانمندی ها و شایستگی ها
در این رشته فارغ التحصیلان بعد از اتمام دوره دارای مهارت های ارتباطی و تعاملی، مهارت های آموزشی، مهارت در پژوهش و نگارش مقالات، مهارت حل مسئله و تفکر نقادانه، مهارت تحلیل رفتار، طراحی، اجرا و ارزیابی مداخله، بکارگیری رویکردهای ارتباطی در تغییر رفتار فرد و مهارت های مدیریتی می باشند.
بازار کار و آینده شغلی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت در ایران
فارغ التحصیلان این رشته می توانند در مراکزی مانند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مراکز تحقیقاتی، مراکز ارائه خدمات آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، آموزش و پرورش، صدا و سیما و نهادهای رسانه ای و خبرگزاری ها، سازمان ها، صنایع و کارخانه ها، مراکز جامع سلامت، معاونت اجتماعی سازمان های مختلف، وزارت ارشاد، قوه قضاییه، نیروی انتظامی و سایر دستگاه های اجرای مشغول به کار شوند.
بازار کار و درآمد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت در ایران در دنیا
بازار کار و آینده شغلی برای فارغ التحصیلان رشته آموزش بهداشت و ارتقا سلامت در بسیاری از کشورهای دنیا بسیار مطلوب است و افراد دارای این مدرک تحصیلی می توانند در نهادها و ارگان های مختلفی مشغول به کار شوند.